Jan Walencik

---

Życiorys

Jan Walencik, jak sam podkreśla, otrzymał ogromny impuls do swoich decyzji życiowych dzięki spotkaniu z dziełami Włodzimierza Puchalskiego, pioniera polskiej fotografii oraz filmu dokumentalnego o przyrodzie. W szczególności album „Wyspa kormoranów” z tzw. Zielonej serii zainspirował go do odkrycia pasji do przyrody, która z czasem stała się kluczowym motywem w filmie dokumentalno-biograficznym poświęconym temu wybitnemu twórcy, pt. „Puchalszczyzna”.

Walencik swoją twórczość realizuje wspólnie z żoną, Bożeną, od momentu zawarcia związku małżeńskiego w 1975 roku. Para mieszka w Białowieży, gdzie z pasją bada oraz dokumentuje bogactwo przyrody Puszczy Białowieskiej.

W centrum działalności Walencików znajduje się piękno Białowieży, które stanowi temat wielu ich projektów filmowych. Przykładem może być nagradzany pierwszy polski serial przyrodniczy „Tętno pierwotnej puszczy”, który został stworzony w latach 1993–1995. Następnie, w latach 2000–2009, zrealizowali oni serię „Saga prastarej puszczy”.

Saga prastarej puszczy to wykonany przez nich pierwszy polski fabularyzowany serial przyrodniczy, w którym zwierzęta, główne postacie poszczególnych odcinków, odegrały wcześniej zaplanowane role. W 2016 roku wydarzeniem wartym podkreślenia było wydanie albumowej wersji tego serialu, zatytułowanej „Saga prastarej puszczy. Opowieść filmowa”. Obejmuje ona graficzne opracowanie, które zawiera eseje związane z treścią odcinków, wzbogacone o kadry filmowe i uzupełnione fotografiami.

W lipcu 2009 roku, Walencik założył firmę „Żubrowa 10”, która angażuje się w różnorodne projekty autorskie. Od 21 marca 2021 roku działa nad przyrodniczym przedsięwzięciem multimedialnym „Z zapartym tchem. Puszcza Białowieska XXI wieku. Portret subiektywny”. Inicjatywa ta ma na celu zamknięcie twórczego tryptyku dotyczącego Białowieży, obok wcześniej powstałych filmowych serii – „Tętno pierwotnej puszczy” i „Saga prastarej puszczy”.

Projekt ten jest ekscytującym cyklem osiemdziesięciu esejów fotograficzno-filmowych, które koncentrują się na dzikości Puszczy Białowieskiej, usystematyzowanych w cztery odrębne opowieści: Cz. I Odwieczna, Cz. II Tętniąca, Cz. III Magiczna, Cz. IV Cywilizowana.

Odznaczenia

Jan Walencik jest wybitnym laureatem nagrody Steinhausa, która została przyznana mu w uznaniu za jego znaczące osiągnięcia w propagowaniu nauki. Szczególnie wyróżnia się jego praca nad pięcioczęściowym cyklem telewizyjnym, który nosi tytuł „Tętno pierwotnej puszczy”.

Ten popularnonaukowy film dokumentalny skoncentrowany jest na unikalnym ekosystemie Puszczy Białowieskiej i został zaprezentowany w 1996 roku. Jego prace znacząco przyczyniły się do zwiększenia świadomości o wartości przyrodniczej tego obszaru.

Publikacje

Jan Walencik to autor wielu interesujących albumów oraz publikacji książkowych, które dostarczają wiedzy na temat otaczającej nas przyrody oraz kultury. Oto niektóre z jego dzieł:

• Puchalszczyzna, część pierwsza. Życie z pasją oraz część druga. Twórczość natchniona, Jan Walencik, Żubrowa 10, Białowieża 2022, dostępne w postaci dwóch e-booków w formacie PDF,
• Saga prastarej puszczy. Opowieść filmowa, album, Jan Walencik, Żubrowa 10, Białowieża 2016, ISBN 978-83-930136-2-3,
• Smak białowieskiego miodu. Jak kręciłem serial Tętno pierwotnej puszczy, Jan Walencik, Żubrowa 10, Białowieża 2010, ISBN 978-83-930136-0-9,
• Ostatnia puszcza nizinnej Europy. The Last Primeval Forest in Lowland, Jan Walencik, Żubrowa 10, Białowieża 2010, ISBN 978-83-930136-1-6,
• Bobry z zapomnianej Jaćwieży. Wigierski Park Narodowy, album, Muza, Warszawa 2001, ISBN 83-7200-439-0, Muza,
• Heartbeat of the Primeval Forest. Białowieża National Park, album, Muza, Warszawa 2000, ISBN 83-7200-439-0,
• Wild River Valley. Biebrza National Park, album, Muza, Warszawa 1998, ISBN 83-7200-150-2,
• Dolina nieujarzmionej rzeki. Biebrzański Park Narodowy, album, Muza, Warszawa 1998, ISBN 83-7079-972-8,
• Tętno pierwotnej puszczy. Białowieski Park Narodowy, album, Muza, Warszawa; (I) 1997 ISBN 83-7079-873-X, (II) 2000 ISBN 83-7200-689-X,
• Puszcza Białowieska z serii Tego nie ma w podręczniku, Wydawnictwo Dolnośląskie; (I) 2001 ISBN 83-7023-843-2, (II) 2006 ISBN 83-7384-289-6 / ISBN 978-83-7384-289-2.

Oprócz publikacji książkowych, Jan Walencik ma na swoim koncie również różnorodne nośniki filmowe, które ukazują piękno polskiej przyrody:

• W trosce o bagna – dokumentalna ballada filmowa; polsko-angielsko-białoruska wersja językowa; DVD 2016 Żubrowa 10, Białowieża,
• Zabójczy ogień – film dokumentalny; polsko-angielska wersja językowa; DVD 2012 Żubrowa 10, Jan Walencik, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych,
• Saga prastarej puszczy – przyrodniczy serial fabularny; Telewizja Polska 2012, 3 x DVD EAN 5-902600-067672, 2016, 3 x Blu-ray EAN 5-902600-069676,
• Kraina żubra – film dokumentalny zrealizowany w ramach projektu Kraina Żubra – Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej, DVD 2008; Zakład Badania Ssaków PAN, Fundacja Zielone Płuca Polski, Chyra.pl; wydanie niekomercyjne,
• Tętno pierwotnej puszczy – pierwszy polski telewizyjny dokumentalny serial przyrodniczy; Telewizja Polska (I) 1995 VHS; (II) 2015 DVD EAN 5-902600-069256, Blu-ray EAN 5-902600-069263.

Filmy – seriale – serie – spoty

W twórczości Jana Walencika można odnaleźć różnorodność filmów oraz dokumentów przyrodniczych, które przedstawiają zarówno piękno natury, jak i problemy ekologiczne. Oto przegląd jego najważniejszych dzieł:

• Hipis – teledysk stworzony do utworu zespołu Orbita Wiru, zrealizowany w 2020 roku,
• Jestem puszczą XXI wieku – dokument filmowy ukazujący wyjątkowy charakter przyrody Białowieskiego Parku Narodowego, z 2020 roku,
• Naturalnie… nie ma jak Lubelskie – film dokumentalny skupiający się na parkach krajobrazowych Lubelszczyzny, z 2018 roku,
• Białowieski Park Narodowy – spot filmowy promujący walory tego parku, z 2017 roku,
• Serce w puszczy – puszcza w sercu – spot filmowy również poświęcony Białowieskiemu Parkowi Narodowemu, z 2017 roku,
• W trosce o bagna – dokumentalna ballada filmowa, badająca unikalne wartości bagien i przyrody Biebrzańskiego Parku Narodowego, z 2016 roku,
• Zabójczy ogień – film dokumentalny obrazujący zagrożenia związane z niekontrolowanym rozprzestrzenianiem się pożarów w leśnych obszarach, z 2012 roku,
• Kraina żubra – dokument poświęcony ochronie żubra w Puszczy Białowieskiej, stworzony w 2008 roku,
• Saga prastarej puszczy – 10-odcinkowy fabularyzowany serial przyrodniczy, przedstawiający losy bohaterów żyjących w Puszczy Białowieskiej (2000–2009):
  • Opowieść o wilku. Nie ma jak stado (2009),
  • Opowieść o mrówce. Samotność w tłumie (2009),
  • Opowieść o kruku. Skaza odmieńca (2009),
  • Opowieść o żubrze. Cywilizowanie dzikości (2009),
  • Opowieść o żuku. Potęga karła (2009),
  • Opowieść o dziku. Cena niezależności (2009),
  • Opowieść o nornicy. Niezwyczajna zażyłość (2009),
  • Opowieść o bobrze. Nieosiągalna arkadia (2009),
  • Opowieść o sóweczce. Prawo drapieżnika (2009),
  • Opowieść o rysiu. Wbrew naturze (2009).
• Powrót bobra, z serii dokumentalnej Tajemnice przyrody (Baltic secrets) – 2001,
• Niepokonany wilk, z serii dokumentalnej Tajemnice przyrody (Baltic secrets) – 2001,
• Wędrujące wydmy – 1999,
• Wody śródlądowe, z serii dokumentalnej Żyjąca Europa. cz. III – 1998,
• Ostatnie pierwotne lasy, z serii dokumentalnej Żyjąca Europa. cz. II – 1998,
• Ostatnia puszcza – 1997,
• Puchalszczyzna – film dedykowany pionierowi polskiej fotografii przyrodniczej Włodzimierzowi Puchalskiemu, zrealizowany w 1996 roku,
• Tętno pierwotnej puszczy – pierwszy polski 5-odcinkowy serial dokumentalny dotyczący przyrody Puszczy Białowieskiej, realizowany w latach 1993–1995:
  • Wielki dom (1995),
  • Niekończący się wyścig (1995),
  • Olbrzymy i karły (1995),
  • Nie tylko kły i pazury (1995),
  • Żywa sieć (1995).
• Ballada o Czarnej Hańczy – 1993,
• Bobrze, czy na Wigrach jest dobrze? – 1993,
• Dolina nieujarzmionej rzeki – 1991,
• Kraina wody, piasku i wiatru – 1990,
• Sprawa białowieskiego żubra – 1990,
• Tropem łosia – 1990,
• Powszedni żywot jeleni – 1990,
• Zielone płuca Polski – 1990,
• Chronić czy nie chronić? – 1988,
• Tajemnice naszych kwiatów – 1988,
• Czas godów – 1988,
• Gniazda, jaja, pisklęta – 1987,
• Circus pygargus – błotniak pospolity – 1987,
• Symbioza? – 1987.

Twórczość Walencika nie tylko ukazuje różnorodność przyrody, ale również podejmuje ważne zagadnienia ekologiczne, które są niezwykle istotne w kontekście współczesnych wyzwań środowiskowych.

Filmoteka

Wśród osiągnięć Jana Walencika można zauważyć interesujące produkcje filmowe oraz telewizyjne, które przybliżają widzowi piękno przyrody. Oto kilka z nich:

• Saga prastarej puszczy – to fabularyzowany serial przyrodniczy, w którym każda część koncentruje się na innym przedstawicielu fauny zamieszkującej Puszczę Białowieską. Produkcja miała miejsce w 2009 roku i była emitowana przez Telewizję Polską,
• Tajemnice przyrody – cykl telewizyjny, który został zapowiedziany w grudniu 2001 roku na Telewizji Polskiej,
• Klub Pana Rysia w Białowieży – to fragment programu telewizyjnego, którego autorem był Ryszard Wyrzykowski. W programie udział brali Bożena i Jan Walencikowie, a jego emisja miała miejsce w grudniu 1999 roku.

Fonoteka

W audycji radiowej Roberta Mazurka możemy usłyszeć wyjątkowy odcinek poświęcony Bożenie i Janowi Walencikom, który miał miejsce w Programie Drugim Polskiego Radia w dniu 26 grudnia 2020 roku.

Kolejnym interesującym materiałem jest audycja Magdy Miśki-Jackowskiej, zatytułowana Dumna i tajemnicza bohaterka Bliskich Spotkań, która odbyła się w RMF Classic 7 lutego 2016 roku. Tematem tej audycji była Puszcza Białowieska i wszystko to, co chciałaby nam powiedzieć.

Nie możemy także pominąć radiowej prezentacji, w której Jan Walencik dzieli się swoimi uwagami na temat Puszczy Białowieskiej. Audycja miała miejsce w łódzkim Radiu Żak 31 października 2009 roku.

---

Oceń: Jan Walencik

---